Wakacje a uzależnienie dzieci i młodzieży

Wakacje to dla młodzieży 2 miesiące wolności, odpoczynku, zabawy i … nudy. To też moment, w którym bardziej narażeni są oni na kontakt z używkami — alkoholem, nikotyną i innymi substancjami psychoaktywnymi. Będąc poza kontrolą rodziców, częściej buszują po internecie, sięgają po gry video czy online, więcej korzystają z mediów społecznościowych. Jakie są przyczyny uzależnień i jak ustrzec przed nimi nastolatków? Czy w ogóle jest to możliwe?

Przykre statystyki

Według badania ESPAD (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs) z 2019 roku, aż 47% polskich 16-latków w ciągu ostatnich 30 dni przed ankietą sięgnęło po alkohol. Natomiast w Raporcie 2023 „Uzależnienia w Polsce” Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom czytamy, że w 2021 roku 66% uczniów przynajmniej raz piło piwo, 62% – wódkę i mocne alkohole, a 37% próbowało wina.  Natomiast 43% z nich co najmniej raz w ciągu miesiąca przed badaniem osiągnęło stan upojenia alkoholowego.

Zażywanie narkotyków

Chociaż napoje wyskokowe są najbardziej popularną używką, młodzi ludzie sięgają również po inne substancje psychoaktywne. Wspomniane badanie ESPAD z 2019 roku wskazuje, że 21% młodzieży w Polsce przyznało się do używania narkotyków przynajmniej raz w swoim życiu.

Uzależnienia behawioralne

To nowe zagrożenie, które rozwinęło się w szczególności w XXI wieku. Uzależnienia behawioralne wkradają się powoli, niezauważalnie. Sprzyja mu większa akceptacja społeczna — wszyscy przecież używają smartfonów, tabletów czy komputerów do komunikacji i wyszukiwania informacji. Dlaczego więc miałby być to jakikolwiek problem?

Tymczasem najbardziej popularne aplikacje dla dzieci i nastolatków oparte są na zasadzie zaangażowania i nagrody. Przywiązują do siebie użytkowników i generują przyjemność, po którą coraz chętniej wracają.

Co zatem dzisiaj uzależnia młodych ludzi?

Najczęściej wymienia się: internet, media społecznościowe, gry video i online, telefon, ale też hazard i pornografię, do których młodzi ludzie mają obecnie nieograniczony dostęp przez strony internetowe. W 2022 r. we Włoszech przeprowadzono badania na ponad 400 uczniach. Aż 28% wykazywało silne uzależnienie od internetu, a blisko 35% z nich nadużywało korzystania z sieci.

Alarmujące są również najnowsze wyniki badania przeprowadzonego w naszym kraju, według których aż 4% dzieci w wieku 3-6 lat (grupa przedszkolna) wykazuje już objawy szkodliwego korzystania z narzędzi cyfrowych.

Dlaczego nastolatki częściej sięgają po używki latem?

Przyczyn jest wiele. Jedną z nich jest niewątpliwie nuda. Brak szkoły i konieczności nauki, które wypełniałyby czas młodym ludziom, sprawia, że przez wiele dni brakuje im konstruktywnego zajęcia. Tę lukę chcą wypełnić, a ograniczona kontrola rodziców, którzy najczęściej są w pracy, sprzyja eksperymentowaniu.

Większa liczba imprez, spotkań z kolegami i późne powroty do domu stwarzają okoliczności, w których znacznie łatwiej o używki typu alkohol czy narkotyki.

Presja rówieśnicza i bunt nastoletni

Nie bez znaczenia jest także presja rówieśnicza. Chęć zaimponowania kolegom, sprostania ich oczekiwaniom i zdobycia akceptacji to jedne z kluczowych przyczyn sięgania po używki.

Innym powodem jest także szukanie swojej własnej drogi i chęć buntu przeciwko rodzicom — ich nakazom i zakazom.

Co sprzyja uzależnieniom?

Warto zaznaczyć, że nie zawsze nadmierne stosowanie substancji psychoaktywnych czy korzystanie z telefonu (nawet w dużej ilości) spełnia diagnostyczne kryteria uzależnienia. Ocenia się, że dotyka ono ok. 10% osób, które mają z nimi kontakt. Wpływ na to ma z pewnością rodzaj substancji czy czas jej stosowania.

Cechy osobowości, a uzależnienia

Jednak specjaliści wykazują także szereg cech osobowościowych, które determinują ryzyko wystąpienia zaburzenia. Są wśród nich m.in.:

• skłonność do katastrofizacji; wówczas używki — zarówno substancje psychoaktywne, jak i internet — są źródłem ucieczki przed zagrożeniami ze świata rzeczywistego,
• brak umiejętności radzenia sobie ze stresem — dla takich osób używki, gry czy internet są źródłem odreagowania napięcia i frustracji, a także formą działań zastępczych, dzięki którym unikają konfrontacji z rzeczywistością,
• niska samoocena,
• brak lub niewystarczające poczucie bezpieczeństwa,
• impulsywność i niestabilność emocjonalna — używki, a w szczególności internet i media społecznościowe pozwalają regulować emocje i pozornie przywracają spokój.

Ponadto specjaliści wskazują, że większe ryzyko uzależnień występuje u osób podatnych na system nagród, ze skłonnością do agresji, z zaburzeniem ADHD.

Jak ustrzec dziecko przed używkami?

Prawda jest taka, że jako rodzice nastolatka przestajemy mieć duży wpływ na to, z kim się spotyka i gdzie chodzi. Rodzicom pozostaje budowanie relacji opartych na zaufaniu i szczerości. Muszą też postawić na uważność i odrobinę kontroli. Co możesz zatem zrobić jako dorosły?

• Rozmawiaj — nie bój się trudnych tematów seksualności czy używek. Przedstaw konsekwencje zdrowotne stosowania substancji psychoaktywnych. Zwiększaj świadomość swojego dziecka. To kluczowy aspekt profilaktyki.
• Ustal zasady korzystania z internetu, czasu i jakości gier online czy godzin powrotu do domu w czasie wakacji.
• Bądź obecny. W zabieganej codzienności to trudne, to fakt. Jednak w wakacje dzieci w szczególności wymagają Twojej uwagi. Wygospodaruj czas na wspólne spędzenie chociaż godziny. Wypad na rower, do kina czy na łódki zbliży Was do siebie.
• Monitoruj. Nie ma nic złego w tym, że będziesz pytać dziecko, gdzie i z kim jest. Możesz zadzwonić od czasu do czasu z pytaniem, co robi i czy czegoś potrzebuje.
• Bądź czujny i uważny. Obserwuj swoje dziecko i jego zachowanie pod kątem ewentualnych objawów przyjmowania substancji lub uzależnienia. Spadek energii, zaburzenia rytmu snu, nadmierna irytacja, brak koncentracji… to tylko niektóre symptomy, które powinny zapalić czerwoną lampkę alarmową.

Autor: Urszula Szybowicz

Źródła:

1. Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, “Raport 2023: Uzależnienia w Polsce”, https://kcpu.gov.pl/wp-content/uploads/2024/03/Raport-2023-wersja-Internetowa.pdf
2. Janusz Sierosławski, “Używanie substancji psychoaktywnych przez polską młodzież”, Notatka prasowa,  https://parpa.pl/images/file/1._ESPAD_2019_Konferencja_prasowa_06-2020.pdf
3. https://bradfordhealth.com/teen-summertime-substance-abuse/