Zazwyczaj gdy myślimy o depresji, wyobrażamy sobie głębokie obniżenie nastroju, brak motywacji i sił czy utratę poczucia sensu życia. Przygnębienie, a nawet obojętność, przewlekłe zmęczenie, senność, niechęć do wychodzenia z domu – takie są nasze pierwsze myśli. Rzeczywiście depresja może uniemożliwiać wstanie z łóżka czy nawet umycie zębów, powodując zupełne zobojętnienie wobec otaczającego świata. Taki obraz depresji dostajemy najczęściej – w filmach, reklamach, książkach. I choć przekaz zazwyczaj ma słusznie zwrócić uwagę na istotę problemu, należy podkreślić, że taki obraz depresji nie jest jedynym.
W około 6%* wszystkich przypadków tej choroby (w rzeczywistości jednak odsetek ten może być zdecydowanie większy, trudno to jednak ustalić, ponieważ wiele osób nie sięga po diagnozę) jej przebieg jest bowiem ukryty pod innymi objawami, pozornie wcale nie wskazującymi na problemy ze zdrowiem psychicznym, a już na pewno nie depresję.
Depresja maskowana
Zaburzenie to objawia się zazwyczaj w sposób wskazujący raczej na konieczność wizyty u lekarza internisty lub neurologa niż psychiatry. Tzw. maski mogą przybierać formę objawów lękowych, psychosomatycznych czy behawioralnych. Z tego powodu rozpoznanie i diagnoza są zwykle sporym wyzwaniem. Pacjenci latami szukają pomocy u rozmaitych specjalistów, nie mając pojęcia, że źródłem ich problemów może być psychika.
Jak rozpoznać maskowanie depresji?
Choć pozornie szczególnie trudna do rozpoznania wydaje się sytuacja depresji maskowanej behawioralnie – np. poprzez kompulsywne robienie zakupów, dążenie do perfekcjonizmu czy nadużywanie alkoholu, droga do psychiatry i na terapię nie jest wtedy zazwyczaj tak kręta. Wiadomo od razu, że te problemy wymagają konkretnego specjalistycznego leczenia. Zupełnie odwrotnie dzieje się w przypadku, gdy depresja przybiera maskę psychosomatyczną, której zaraz się przyjrzymy.
Maska psychosomatyczna
Rozmaite dolegliwości bólowe, zaburzenia rytmu serca, migreny, problemy jelitowe czy spadek libido. Czasem nawet swędzenie skóry czy utrata wagi. Szukając przyczyn i rozwiązań takich problemów raczej wybieramy się do lekarza pierwszego kontaktu, dalej ewentualnie do neurologa czy gastrologa. Gdy badania nie wskazują na żadne problemy natury somatycznej, szukamy dalej u innych specjalistów. Nierzadko taki proces trwa miesiące, a nawet lata. W tym czasie objawy nie ustępują, a zazwyczaj się wręcz nasilają doprowadzając do złości, frustracji i rezygnacji pacjentów. W końcu godzimy się, że “taka nasza uroda” i odpuszczamy. Kolejny lekarz prawdopodobnie zleci badania, których wyniki będą w normie, a my dalej pozostaniemy bez odpowiedzi. Może trzeba się po prostu przyzwyczaić?
Tymczasem wszystkie z wymienionych wyżej objawów mogą świadczyć o ukrytej depresji. I to jak dobrze ukrytej, skoro nawet lekarz jej nie dostrzega! Z jednej strony problemem jest tu często brak całościowego spojrzenia na człowieka, oddzielenie jego ciała od umysłu. Na szczęście to powoli się już zmienia. Zdecydowanym utrudnieniem jest jednak brak kryteriów diagnostycznych, które mogłyby pomóc w rozpoznaniu problemu. Stosowana obecnie w Polsce klasyfikacja chorób WHO (ICD-10) nie wspomina o depresji maskowanej.
Przyczyny psychosomatycznej maski depresji
Zgłębiając zagadnienie depresji maskowanej, nie sposób nie zadać pytania „ale w zasadzie dlaczego objawia się ona w ten sposób?”. Przyczyny mogą być różne, jednak najczęściej wskazuje się na to, co uwarunkowane społecznie, czyli:
- brak umiejętności lub poczucia przyzwolenia na wyrażanie emocji
- stygmatyzację zaburzeń psychicznych
- stres
- traumę
Rolą objawów psychosomatycznych jest zazwyczaj zwrócenie uwagi na problem, którego objawy psychologiczne byśmy bagatelizowali. Tak właśnie dzieje się w przypadku depresji maskowanej. Brak poczucia przyzwolenia na swobodne wyrażanie emocji powoduje unikanie problemu i próby odwracania od niego uwagi. Niewyrażone emocje jednak nie znikają – ich rolą jest przekazanie nam, co się z nami dzieje. Jeśli nie zaopiekujemy się swoją psychiką, nasz umysł znajdzie inny sposób, by zwrócić naszą uwagę na to, że coś jest nie tak. I będą to właśnie objawy psychosomatyczne. To trochę tak, jakbyśmy sami przed sobą nie chcieli się przyznać, że coś nam dolega. Opinia ogółu społeczeństwa na temat zaburzeń psychicznych powoduje, że łatwiej nam zaakceptować objaw fizyczny niż przyznać się, że cierpi nasza psychika. Nasze przeżycia i emocje ukrywają się więc pod “maską”, która chroni nas przed stygmatyzacją.
Jak leczyć depresję maskowaną?
Gdy po serii wizyt lekarskich w końcu dostaniemy trafną diagnozę, pojawia się pytanie „co dalej?”. Czy zaburzenie psychiczne mające objawy w ciele można leczyć tak samo jak typową depresję? Odpowiedź brzmi twierdząco. Poza leczeniem farmakologicznym pod okiem psychiatry, szczególnie istotna jest tutaj regularna psychoterapia, która pozwoli na dotarcie do ukrytych i niewyrażonych emocji. Pacjent z pomocą specjalisty może odkryć prawdziwe źródła swojego samopoczucia i nauczyć się jak zdrowo wyrażać emocje i radzić sobie ze stresem lub lękiem. W przypadku depresji ukrytej pod maską psychosomatyczną, szczególnie istotna jest terapeutyczna praca z ciałem, obserwowanie zmian, jakie w nim zachodzą i uczuć oraz myśli, które temu towarzyszą. Kluczowe jest zatem często połączenie pomocy psychiatrycznej z psychologiczną. Podczas gdy leczenie farmakologiczne złagodzi odczuwanie dokuczliwych objawów takich jak migreny czy nieustanny ścisk żołądka, regularna terapia pomoże odkryć jakie problemy faktycznie kryją się pod maską tych cielesnych doświadczeń.
Depresja maskowana: zagrożenie
Nieleczona depresja, nawet w ukrytej postaci, może prowadzić do pogłębienia lub pojawienia się nowych objawów, a także występowania innych zaburzeń psychicznych. Depresja znacząco obniża jakość życia, prowadząc często do tendencji autodestrukcyjnych czy samobójczych. Dlatego tak ważne jest szukanie pomocy! Jeśli podejrzewasz u siebie wystąpienie objawów, które mogłyby wskazywać na depresję lub inne zaburzenia psychiczne, warto poszukać pomocy u psychiatry!
*źródło: P. Shetty i in., Understanding masked depression: A Clinical scenario (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5914271/ – dostęp 20.10.2022).
Autorka: Urszula Szybowicz
